Туризм экономикасы: елдер туристерге қаншалықты тәуелді?

Туризм – әлемдік экономиканың маңызды салаларының бірі. Ол елдердің ішкі жалпы өнімінің (ІЖӨ) өсуіне, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және инфрақұрылымның дамуына ықпал етеді. Дегенмен, оның әр мемлекет үшін маңыздылығы әртүрлі. Кейбір елдер үшін туризм негізгі табыс көзі, бұл олардың экономикасын дағдарыстарға, әсіресе COVID-19 пандемиясы сияқты жаһандық өзгерістерге осал етеді.

Дүниежүзілік саяхат және туризм кеңесінің (WTTC) мәліметтері бойынша, 2019 жылы туризм әлемдік ІЖӨ-нің 10,4%-ын қамтамасыз етіп, шамамен 330 миллион адамды жұмыспен қамтыған. Бірақ бұл көрсеткіш әр елде әртүрлі. Мысалы, Тайландта туризм ІЖӨ-нің 20%-ын, Мальдивте 60%-дан астамын, ал Италияда шамамен 13%-ын құрады.

Дамыған елдер, мысалы, АҚШ, Франция немесе Қытай үшін туризм маңызды сала болғанымен, ол экономикасының басты тірегі емес. Ал аралдық және курорттық аймақтарда бұл сала елдің негізгі табыс көзі саналады. Мысалы, 2019 жылы Испания экономикасындағы туризмнің үлесі 12,4%-ды, Камбоджада 32,7%-ды, ал Сейшел аралдарында 65%-ды құрады.

Туризмге тәуелділіктің қауіптілігі

COVID-19 пандемиясы туризмге жоғары тәуелді елдер үшін үлкен қиындықтар туғызды. 2020 жылы әлемдік туристік индустрия 4,5 триллион доллар шығынға ұшырап, халықаралық саяхаттар саны 2019 жылмен салыстырғанда 73%-ға қысқарды. Мұның әсері әсіресе экономикасы туризмге негізделген елдерге ауыр тиді. Мысалы, Мальдив ІЖӨ-сі 33,5%-ға төмендесе, Тайланд экономикасы 6,1%-ға қысқарды, бұл соңғы 20 жылдағы ең үлкен құлдырау болды.

Туризмге қатты тәуелді елдер үшін мұндай дағдарыстар жұмыссыздықтың өсуіне, халық табысының азаюына және мемлекеттік қарыздың артуына алып келеді. Осындай қиындықтардың алдын алу үшін үкіметтер экономиканы әртараптандыру жолдарын қарастыруда.

Туризмге тәуелділікті төмендету үшін көптеген елдер экономиканың басқа салаларын дамытуға күш салуда. Мысалы, Біріккен Араб Әмірліктері (БАӘ) туристік индустриямен қатар қаржы секторы мен технологиялық саланы дамытуға басымдық беруде. Ал Мальдив үкіметі цифрлық көшпенділерді тарту үшін “аралда жұмыс істеу” бағдарламасын іске қосты.

Кейбір мемлекеттер ішкі туризмді жандандыруға бет бұрды. Жапонияда үкімет «Go To Travel» бағдарламасын іске қосып, ел азаматтарының ел ішінде саяхаттауына қаржылай қолдау көрсетті. Ал Испания мен Италия сияқты туристерге тәуелді еуропалық елдер жергілікті тұрғындарды ішкі туризмге тарту бойынша белсенді шаралар қабылдады.

Қазақстан үшін туризм маңызды сала болғанымен, оның әлеуеті толық пайдаланылмай отыр. Әлемдік деңгейде туризм ІЖӨ-нің 9%-дан астамын және жұмыспен қамтылғандардың 10%-ын қамтамасыз етсе, Қазақстанда бұл көрсеткіш соңғы төрт жылда 3,7%-дан 3,2%-ға дейін төмендеді.

Қазақстанда туризмнің дамуын тежейтін негізгі мәселелер – көлік және инженерлік инфрақұрылымның әлсіздігі, қонақ үйлер мен демалыс орындарының жетіспеуі, сондай-ақ инвесторларға қойылатын бюрократиялық кедергілер. Ал Алакөл, Алматы тау кластері сияқты курорттық аймақтарда қонақ үйлер мен демалыс базаларының саны артудың орнына азайып барады.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ең перспективалы туристік аймақтарды дамытуға ерекше көңіл бөлу қажеттігін атап өтті. Сонымен қатар, Қазақстан үкіметі шетелдік ІТ-мамандарды тарту мақсатында Digital Nomad Visa және Digital Nomad Residency бағдарламаларын іске қосуды жоспарлап отыр.

Туризм – көптеген елдер үшін экономиканың маңызды бөлігі, алайда оған шамадан тыс тәуелділік сыртқы өзгерістерге, әсіресе жаһандық дағдарыстарға осал етеді. Пандемия мұндай тәуелділіктің қаншалықты қауіпті екенін көрсетті. Сондықтан, болашақта бұл сала жаңа жағдайларға бейімделуі керек. Оның ішінде цифрландыруды дамыту, ішкі туризмге назар аудару және экономиканы әртараптандыру маңызды рөл атқарады.

Мақала орысша тілінде: Экономика туризма: насколько страны зависят от туристов?